Đồ nhựa và ung thư

Chào các bạn! Nhằm giải đáp thắc mắc của rất nhiều bạn, cũng như sự băn khoăn lo lắng về mối liên hệ giữa đồ nhựa và ung thư, hôm nay mình mạn phép chia sẻ 1 bài viết rất hay của anh Nguyễn Cao Luân (thành viên sáng lập Ruy Băng Tím – một tổ chức phi lợi nhuận về phòng chống ung thư & nói về các nghiên cứu khoa học liên quan đến ung thư –  bạn có thể xem bài viết gốc tại đây).

Dưới đây mình xin chia sẻ lại bài viết rất hữu ích này, trong đó mình đã trình bày lại và đồng thời cập nhật thêm một số kết quả nghiên cứu khoa học mới nhất nhằm giúp các bạn có được những thông tin chuẩn xác nhất về vấn đề này.

A. SỰ THẬT CÁC TIN ĐỒN VỀ ĐỒ NHỰA VÀ UNG THƯ

Các vật dụng bằng nhựa được ưa chuộng và sử dụng rộng rãi trên phạm vi toàn thế giới vì đặc tính bền, dẻo dai và giá thành thấp. Cùng với sự gia tăng về số lượng ca mắc ung thư, thói quen này cũng được cho là một mối nguy hại tiềm ẩn.

Tuy nhiên, không phải tin tức về đồ nhựa nào cũng đúng.

Ở Phần A này, chúng ta tập trung vào các tin đồn về đồ nhựa khi gặp nhiệt độ (rất lạnh hoặc rất nóng), cụ thể như sau:

Dưới đây chúng ta sẽ làm rõ từng vấn đề một:

1. Bỏ nước trong chai nhựa và cho đông đá sẽ sinh Dioxin gây ung thư? [=> Không chính xác]

Các chai nhựa, nhất là những chai đựng nước, thường được làm bằng nhựa PET (PolyEthylene Terephthalate). Trong quy trình sản xuất nhựa PET, 2 hóa chất thường được sử dụng đó là:

• DEHA (di-ethylexyl adipate); và
• DEHP (di-ethylhexyl phthalate)

=> 2 hóa chất này bị đồn thổi là gây ung thư.

Trên thí nghiệm, khả năng gây ung thư của cả 2 chất này đều chỉ được thử nghiệm trên động vật, và cũng chỉ khi chúng được ăn DEHA hay DEHP ở nồng độ cao và thời gian dài [Phụ lục 2-4]. Trong khi thực tế, chưa hề có bằng chứng nào cho thấy DEHA thôi nhiễm ra từ vỏ chai PET [Phụ lục 5, 6] khi dùng trong môi trường lạnh.

Năm 2002, trong một chương trình truyền hình của Nhật Bản, một nhà khoa học lên tiếng rằng để nước đông đá trong chai nhựa sẽ sinh ra dioxin và DEHA, và những chất này gây ung thư [phụ lục 6]. Thông tin này về sau bị gán cho các viện nghiên cứu có tên tuổi lớn như Đại học Johns Hopkins để tạo lòng tin.

Các nhà khoa học, và chính các viện nghiên cứu này sau đó đã lên tiếng phủ nhận việc đưa ra thông tin này, cũng như phủ nhận nội dung của thông tin [PL 6, 7]. Thực tế đến nay cũng không có bằng chứng khoa học nào về việc này.

Bên cạnh đó, IARC (Cơ quan Quốc tế về Nghiên cứu ung thư, một thành viên của Tổ chức Y tế Thế giới WHO) cũng đã lên tiếng xác nhận: DEHA và các dioxin “không có vẻ” (unlikely) là gây ung thư, ngoại trừ TCDD (2,3,7,8-Tetrachlorodibenzo-para-dioxin) [PL 8].

Hơn nữa, các dioxin chỉ sinh ra ở trên 370⁰C (700 độ F), và các bằng chứng đến nay không cho thấy có dioxin nào được sinh ra ở nhiệt độ thường hay trong tủ đông. Ngoài ra, cũng chưa hề có báo cáo nào cho thấy dioxin tồn tại trong đồ nhựa ngay từ đầu, trước khi được đem vào tủ đông [PL 5].

Điều này cũng một lần nữa cho thấy, không phải cái gì người Nhật nói cũng đúng!

2. Đồ nhựa gặp nhiệt sinh chất gây ung thư? [=> Có cơ sở]

Có 2 tin đồn về việc này, bao gồm:

• Để nước trong chai nhựa mà bỏ quên trong xe hơi, nó sẽ bị nóng lên và sinh chất gây ung thư.
• Hâm bằng lò vi sóng những thức ăn đựng trong hộp nhựa hoặc bao bằng miếng kiếng nylon (wrap) sẽ sinh chất gây ung thư.

Dưới đây chúng ta sẽ làm rõ vấn đề này dựa trên các báo cáo nghiên cứu khoa học:

 # Chai nhựa gặp nhiệt độ cao có gây ung thư không?

Về mặt chai nhựa (nhựa PET), như đã nói ở phần 1, các chất gây ung thư không có sẵn trong vỏ chai, và cũng không sinh ra khi ở nhiệt độ thường hoặc đông lạnh. Nhưng ở nhiệt độ cao thì có thể.

Vì vậy các bạn phải nên cẩn trọng trong trường hợp này.

Nguy cơ ung thư: Ngoài ra, nếu trong thành phần chai nhựa có chứa độc tố BPA thì hoàn toàn có nguy cơ dẫn đến bệnh ung thư (nếu dùng trong thời gian dài) và các bệnh lý nguy hiểm khác (xem thêm bên dưới). Dưới tác dụng của nhiệt độ, BPA có khả năng thẩm thấu ngược từ chai nhựa vào chất lỏng hoặc thức ăn, gây nguy hiểm cho sức khỏe chúng ta.

 # Màng bọc thực phẩm, hộp nhựa, bao bì nhựa gặp nhiệt độ cao có gây ung thư không?

Các loại màng bọc mà mọi người hay gọi là bao kiếng để bọc thực phẩm, và các loại nhựa có tính dẻo, hầu hết được làm bằng nhựa PVC (Polyvinyl chloride – tức nhựa số 7) [PL 1, 9].

Các nghiên cứu cho thấy rằng DEHA, chất được cho vào để tăng độ dẻo của nhựa PVC, có thể bị thôi nhiễm ra thực phẩm chứa chất béo, như thịt, đồ chiên… khi bọc thực phẩm bằng loại nhựa này và đun nấu, kể cả hâm bằng lò vi sóng [PL 9, 10].

Như đã nói ở trên, DEHA được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xếp vào nhóm 3, nhóm các chất “không có vẻ” (unlikely) gây ung thư [PL 8]. Nhưng khác với trường hợp đông lạnh, khả năng thôi nhiễm DEHA ở nhiệt độ cao là có thực.

Đó là chưa kể những chất khác chưa rõ tác hại.

Mặc dù các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng mức độ thôi nhiễm này là rất thấp so với ngưỡng có thể gây hại, nhưng không rõ tốc độ đào thải khỏi cơ thể của nó là nhanh hay chậm, từ đó dẫn đến khả năng tích lũy trong cơ thể nếu sử dụng thường xuyên cũng không rõ là bao nhiêu.

>> Cho dù là vậy, thì việc có khả năng thôi nhiễm các chất trong nhựa ở nhiệt độ cao cũng đủ để chúng ta cần phải thay đổi thói quen để giảm thiểu sự phơi nhiễm không đáng có, bằng cách:

3. Kết luận

• (1) Tin đồn về việc bỏ nước trong chai nhựa và đem đi đông đá sẽ sinh chất gây ung thư là thiếu cơ sở khoa học. Các tổ chức nghiên cứu ung thư lớn đều bác bỏ tin này.
• (2) Tin đồn về việc tất cả các loại đồ nhựa khi gặp nóng sẽ sinh chất gây ung thư thì chưa có bằng chứng xác thực và còn tùy từng loại nhựa. Tuy nhiên xét về mặt khoa học, việc đồ nhựa gặp nóng sinh ra chất ung thư là hoàn toàn có thể.
  Và cũng cần lưu ý rằng dấu hiệu sinh ra sản phẩm phụ & nhựa bị thôi nhiễm vào thức ăn thì đã có, độc chất BPA có trong nhựa gây rối loạn nội tiết và có nguy cơ dẫn đến ung thư cũng đã rõ (không phải loại nhựa nào cũng chứa BPA mà còn tùy nhà sản xuất). => Xem thêm phần BPA là gì bên dưới.
  => Tốt nhất, nên hạn chế tối đa việc đựng thực phẩm trong đồ nhựa để hâm/đun nóng, đồng thời không chứa thực phẩm trong các đồ nhựa không được thiết kế để đựng thực phẩm ngay từ đầu.

Ở phần A chúng ta đã đề cập đến vấn đề nhựa khi gặp nhiệt để hiểu rõ sự liên quan giữa đồ nhựa và ung thư.

Ở phần B này, chúng ta sẽ phân tích kỹ 07 loại nhựa đang được lưu hành trên thị trường, theo thứ tự các ký số của chúng như hình dưới đây.

Các ký hiệu nhựa đã được thương mại hóa.

1. Nhựa số #1 – Polyethylene terephthalate (PET, PETE)

Đây là loại nhựa phổ biến nhất được dùng để làm vỏ chai nước. Nguyên nhân có lẽ là vì tính kinh tế ở khâu sản xuất, cũng như khả năng tái chế cao của nhựa này.

Ngoài vỏ chai nước khoáng ra, PET còn thường được dùng làm vỏ chai nước tinh khiết, chai dầu ăn, chai nước ngọt, chai nước trái cây, đôi khi là chai nước rửa chén.

Hình 1: Các dạng chai nhựa PET thường gặp.

PET khá bền về mặt hóa học ở nhiệt độ thường. Một số tin đồn về việc vỏ chai PET sinh chất gây ung thư ở nhiệt độ thấp đã được chúng ta làm rõ ở phần trước.

Tuy nhiên, ở nhiệt độ cao PET không bền và có thể sinh ra một số Aldehyde và thôi nhiễm Antimony. Trong các dạng của Antimony, chỉ có ATO được WHO xếp vào nhóm 2B (nhóm các chất có thể gây ung thư ở người), còn lại vẫn đang ở nhóm 3 (nhóm các chất không có vẻ gây ung thư ở người).

Bên cạnh Antimony, các hợp chất Bromate hóa cũng được tìm thấy là thôi nhiễm vào nước được báo cáo trong một nghiên cứu năm 2012, nhưng nghiên cứu này không chỉ ra rằng hàm lượng này có ở mức nguy hiểm hay không.

Hàm lượng các chất thôi nhiễm này tăng theo thời gian sử dụng và nhiệt độ bảo quản. Theo các nghiên cứu khuyến cáo, chỉ nên tái sử dụng vỏ chai PET ở nhiệt độ dưới 40 độ C trong khoảng dưới 10 ngày, sau đó thì nên thay mới. => Bạn nên lưu ý điều này khi tái sử dụng các vỏ chai nước suối, vỏ chai nước ngọt nhé!

Thôi nhiễm được hiểu như là sự hòa tan, thẩm thấu các chất độc hại trong nhựa vào thức ăn dưới tác dụng của nhiệt độ nóng. Vì vậy bạn nên cẩn trọng khi dùng đồ nhựa để múc, đựng các thức ăn nóng.

Tóm lại:

2. Nhựa số #2 – High-Density PolyEthylene (HDPE)

High-density polyethylene (HDPE), có tên khác là polyethylene high-density (PEHD), là loại nhựa có:

• Độ bền cơ học cao;
• Hầu như trơ hoàn toàn về mặt hóa học;
• Có thể chịu được nhiệt độ cao (120 độ C trong thời gian ngắn, hoặc 110 độ C trong thời gian dài).

Vì vậy HDPE thường được dùng là vỏ bình sữa cho trẻ, vỏ hộp thuốc, vỏ bình nước giặt, nước lau sàn, nước tẩy, vỏ bình dầu gội, sữa tắm…

Hình 2: các dạng vỏ chai nhựa HDPE thường gặp.

Đến nay, hầu như chưa có báo cáo khoa học nào cho thấy có vấn đề về sức khỏe khi dùng HDPE làm vật chứa thực phẩm.

Tóm lại:

3. Nhựa số #3 – Polyvinyl Chloride (PVC)

Polyvinyl Chloride (PVC) là loại nhựa tổng hợp được sử dụng rộng rãi thứ 3, sau Polyethylene và Polypropylene, vì tính đa năng của nó.

Nhựa đa năng này có thể ở dạng cứng hay dẻo, tùy phụ gia thêm vào. Nhựa PVC thường được sử dụng trong việc sản xuất các vỉ thuốc, tấm trải giường, chai lọ không đựng thực phẩm, các loại thẻ (thẻ ngân hàng, thẻ xe có chip), và sản phẩm đặc biệt đáng quan tâm là đồ chơi trẻ em và màng bọc, hay còn gọi là bao kiếng, giấy kiếng… hay dùng để bọc thực phẩm.

Hình 3: Giấy kiếng là một sản phẩm từ nhựa PVC.

PVC là loại nhựa được cho là không nên nhất để đựng thực phẩm, và PVC có mối liên hệ mật thiết giữa đồ nhựa và ung thư. Nhiều báo cáo đến nay quan tâm tới các phụ gia phtalates và bisphenol A được sử dụng trong sản xuất PVC. Bằng chứng khoa học đến nay cho thấy các sản phẩm này được sinh ra nhiều ở nhiệt độ cao (độc hại).

Các phtalates, mặc dù đến nay vẫn được xếp vào nhóm 3 (nhóm các chất không có vẻ gây ung thư cho người) theo WHO[14, 15], hoặc không có thông tin về khả năng gây ung thư (đối với DEP).

Nhưng cùng với bisphenol A, các tác động lên hệ sinh dục, gan, thận đều được cảnh báo bởi các tổ chức sức khỏe lớn như WHO, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA), Cơ quan về các chất độc hại và đăng ký bệnh (ATSDR, cũng trực thuộc chính phủ Mỹ).

Nhưng do các hợp chất này hầu như chỉ đi vào cơ thể được thông qua đường ăn uống và hít thở, trong đó đường ăn uống là chính.

Do đó, các lưu ý cần nhớ là:

4. Nhựa số #4 – Low Density PolyEthylene (LDPE)

Low Density Polyethylene (LDPE), cũng tương tự như HDPE (số 2), cũng là loại nhựa hầu như trơ về mặt hóa học, nhưng kém bền vật lý hơn HDPE một chút, có thể chịu được 95^oC trong thời gian ngắn, hoặc 80^oC trong thời gian dài.

Do tính bền vật lý và hóa học, LDPE thường được dùng để chế tạo các chai lọ đựng hóa chất, găng tay nylon, túi nylon…

Hình 4: Một số sản phẩm nhựa LDPE thường gặp.

Tóm lại:

5. Nhựa số #5 – Polypropylene (Nhựa PP)

Polypropylene (PP) là loại nhựa có cấu trúc gần tương tự như 2 loại nhựa PE (LDPE và HDPE), tính bền vật lý và trơ hóa học cũng tương tự.

Nhựa PP thường chịu được nhiệt độ khoảng 165^oC (loại kém bền nhất cũng có nhiệt độ nóng chảy tối thiểu khoảng 130^oC). Do đó, nhựa PP thích hợp để đựng các thực phẩm nóng đến khoảng 110 – 120^oC.

Các sản phẩm nhựa PP thường được tìm thấy là các hộp chuyên đựng thực phẩm, bàn ghế nhựa, một số loại bao nylon, ly nhựa, dao nhựa, muỗng (thìa) nhựa…

Hình 5: Một số sản phẩm gia dụng từ nhựa PP.

>> Xem thêm: Cách chọn hộp đựng thực phẩm toàn tập

6. Nhựa số #6 – Polystyrene (PS)

Polystyrene (PS) là loại nhựa rất phổ biến, và có cũng có thể ở dạng cứng (hộp đĩa CD, dao cạo râu) hoặc dạng xốp. Dạng xốp của nó còn được gọi là Styrofoam.

PS là loại nhựa được dùng nhiều trong công nghiệp đóng gói và đựng thực phẩm như là chén, đĩa, dao thìa (muỗng) nhựa, hộp xốp (hộp cơm, hộp xôi), khay đựng thịt, hộp cứng đựng thức ăn (hộp sữa chua)…

Hình 6: Một số sản phẩm thông dụng từ nhựa PS.

Lưu ý: Rất nhiều sản phẩm dễ nhầm lẫn giữa nhựa PS và nhựa PP, như ly nhựa, dao muỗng (thìa) nhựa… Mọi người cần lưu ý để phân biệt. Một cách gần đúng, các sản phẩm từ PS thường đục, còn các sản phẩm từ PP thường trong suốt.

Đây cũng chính là loại nhựa làm nên các miếng xốp dùng để chèn vào thùng chứa các vật dễ hư vỡ do va đập.

PS từ lâu đã bị nghi ngờ là không tốt khi sử dụng cho đóng gói thực phẩm, một phần do tính kém bền vật lý và hóa học của nó. Các vấn đề về PS gần đây lại được đưa ra lại vì WHO từ năm 2002 đã nâng mức cảnh báo của Styrene, một trong những thành phần dễ bị thôi nhiễm ra nhất từ PS, lên nhóm 2B (nhóm có thể gây ung thư cho người).

Không chỉ Styrene, mà còn một số hợp chất thơm cũng được tìm thấy trong nước nóng đựng trong chai nhựa PS, mặc dù chưa rõ được lượng thôi nhiễm đó có ở mức nguy hiểm hay không.

Đến nay, số lượng các nghiên cứu về vấn đề này vẫn còn hạn chế, và chưa thật sự nêu bật được mối nguy hại của PS. Do đó, lời khuyên cho hiện tại là:
Hạn chế tối đa việc dùng hộp xốp, ly, chén bát, muỗng (thìa) bằng nhựa PS để đựng thực phẩm, nhất là thực phẩm nóng.

=> Tóm lại nhựa PS có mối liên hệ “gần gũi” giữa đồ nhựa và ung thư.

7. Nhựa số #7 – Nhựa PC và các loại nhựa khác

Các loại nhựa khác 6 loại trên đều được gắn mác số 7. Trong đó, nhựa Polycarbonate (nhựa PC) là đáng quan tâm nhất. Đây là loại nhựa thường được dùng để làm thùng đựng nước (nhất là loại thùng 20 lít), vỏ vali, ốp lưng điện thoại, vỏ hộp CD, tôn nhựa…

Hình 7: Một số sản phẩm thông dụng từ nhựa Polycarbonate.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, Bisphenol A (một độc tố phá hoại nội tiết và gây ung thư) có trong thành phần của loại nhựa này, là loại giả nội tiết tố thôi nhiễm ra nhiều nhất trong nước đựng bằng bình nhựa PC này.

Tuy nhiên tất cả các loại nội tiết tố thôi nhiễm này, bao gồm luôn bisphenol A, đều nằm dưới mức an toàn cho đường uống theo tiêu chuẩn Mỹ (chỉ đối với các sản phẩm nhựa của Mỹ & Châu Âu).

=> Xem thêm về: Bisphenol A

Cho nên, mọi người, nhất là các bậc phụ huynh có con nhỏ, nên cẩn thận khi chọn bình sữa cho con mình. Tốt nhất vẫn là cho bú mẹ, vì nhiều tài liệu khoa học đã chứng minh rằng sữa mẹ giúp trẻ giảm nguy cơ nhiều loại ung thư, đồng thời cũng giúp mẹ giảm nguy cơ ung thư vú, loại ung thư số 1 ở phụ nữ.

=> Tóm lại: Nhựa PC và các loại nhựa không rõ nguồn gốc có mối liên hệ “gần gũi” giữa đồ nhựa và ung thư.

C/. XẾP HẠNG CÁC LOẠI NHỰA THEO ĐỘ AN TOÀN ĐỂ ĐỰNG THỰC PHẨM

Đến nay, chưa có bằng chứng thuyết phục nào cho thấy mối liên hệ rõ ràng giữa sử dụng đồ nhựa và ung thư (ở đây đề cập rằng tất cả mọi loại nhựa nói chung). Các vấn đề được quan tâm chủ yếu là khả năng thôi nhiễm các chất giả nội tiết tố vào thực phẩm.

* Thứ tự ưu tiên: Trong các loại nhựa, ưu tiên chọn nhựa an toàn cho đựng thực phẩm theo thứ tự là:

• HDPE (#2)
• PP (#4)
• LDPE (#5)
• PET (#1)

Còn lại các loại nhựa PS (#6), PVC (#3), nhựa khác (#7) không được ưu tiên khi dùng là dụng cụ đựng thực phẩm nóng. Với thực phẩm nguội và nước uống, chưa thấy có sự khác biệt lớn giữa các loại nhựa này.

Tuy nhiên, cũng xin lưu ý rằng, nhựa không phải là ưu tiên số một khi chọn dụng cụ đựng thực phẩm.

Như đã nói ở phần 2, một báo cáo năm 2011 đã chỉ ra rằng, hầu hết các sản phẩm nhựa đều sẽ sinh chất giả nội tiết tố khi gặp nhiệt độ cao, chỉ khác nhau ở hàm lượng [PL 12].

Mặc dù vậy, như đã phân tích ở trên, hàm lượng các chất này đều nhỏ hơn mức an toàn. Nhưng, xin nhớ cho, đó là các thí nghiệm với sản phẩm nhựa được làm từ các nước phương Tây (chứ không phải các loại nhựa chất lượng kém và trôi nổi trên thị trường trong nước).

Chúng tôi không thể đảm bảo các kết quả trên có thể được lặp lại đối với các sản phẩm nhựa ở Việt Nam. Do đó, chúng tôi khuyên mọi người nên hạn chế sử dụng đồ nhựa để đựng thực phẩm nóng => mà nên dùng các dụng cụ thủy tinh hoặc kim loại để thay thế.

PHỤ LỤC: Các tài liệu tham khảo

• 1. Plastics and Cancer Risk. 2012 [cited 2016 January 10th]; Available from: https://cancernz.org.nz/assets/Nutrition-and-physical-activity/Information-sheets/1146-CSNAT-IS-plastics-and-cancer-risk-07112012.pdf.
• 2. DI(2-ETHYLHEXYL) ADIPATE, 1987.
• 3. Tamie Nakajima, N.B.H., and Paul A. Schulte, Di(2-ethylhexyl) phthalate (DEHP) 2000. p. 183-196.
• 4. Toxic Substances Portal – Di(2-ethylhexyl)phthalate (DEHP). [cited 2016 January 10th]; Available from: http://www.atsdr.cdc.gov/toxfaqs/tf.asp?id=377&tid=65.
• 5. FAQs: The Safety of Plastic Beverage Bottles. [cited 2016 January 10th]; Available from: http://www.plasticsinfo.org/beveragebottles/apc_faqs.html.
• 6. Reused PET plastic drink bottles are not a cancer risk. [cited 2016 January 10th]; Available from: http://www.cancercouncil.com.au/86097/cancer-information/general-information-cancer-information/cancer-questions-myths/environmental-and-occupational-carcinogens/reused-pet-plastic-drink-bottles-are-not-a-cancer-risk/.
• 7. Email Hoax Regarding Freezing Water Bottles and Microwave Cooking. 2008 January 15, 2008 [cited 2016 January 10th]; Available from: http://www.jhsph.edu/dioxins.
• 8. McGregor, D.B., et al., An IARC evaluation of polychlorinated dibenzo-p-dioxins and polychlorinated dibenzofurans as risk factors in human carcinogenesis. Environ Health Perspect, 1998. 106 Suppl 2: p. 755-60.
• 9. Plastic wrap and plastic food containers: are they safe? 2011 [cited 2016 January 10th]; Available from: http://center4research.org/healthy-living-prevention/products-with-health-risks/plastic-wrap-and-plastic-food-containers-are-they-safe/.
• 10. Plastic food containers and cling wraps designed to be used in microwaves do not cause cancer. [cited 2016 January 10th]; Available from: http://www.cancercouncil.com.au/86099/cancer-information/general-information-cancer-information/cancer-questions-myths/environmental-and-occupational-carcinogens/plastic-food-containers-and-cling-wraps-designed-to-be-used-in-microwaves-do-not-cause-cancer/#8wRjrpTKRmwzcWEu.99.

Lời kết